ایران کشور پهناوری است و از تنوع اقلیمی و زیستی خوبی برخوردار است. نواحی مختلف جغرافیای گیاهی در فلات ایران باعث جریان ژنتیکی عظیم در این منطقه شده و در نتیجه تنوعی ویژه در گونه های گیاهی پدید آورده است. سوخوارهای بومی بخشی از تنوع زیستی غنی گیاهان بومی ایران و بسیاری از آن ها گیاهانی مناسب برای صنعت گل و گیاهان زینتی می باشند و لازم است اقدامات تحقیقاتی شامل شناسایی، ارزیابی پتانسیل گلدهی، طول دوره گلدهی، قابلیت اهلی سازی، ارزیابی ذخیره ژرم پلاسم برای ژن های مفید و نگهداری از این ژرم پلاسم در رابطه با این گیاهان انجام گیرد. در سراسر جهان جنس گلایول بیش از 300 گونه دارد که اغلب در قسمت های گرمسیری و جنوب آفریقا و همچنین در نواحی مدیترانه ای پراکنده هستند و در ایران نیز 5 گونه گلایول یافت می شود. در گونه های مختلف گلایول های ایرانی، رنگ گل ها از ارغوانی مایل به صورتی تا بنفش ارغوانی تیره تغییر می کند. میوه آن ها کپسول بوده و هر کپسول تعداد زیادی بذر دارد. تکثیر گلایول های خودرو ایران از طریق بذر و پداژه می باشد. برخی از گونه های گلایول بومی ایران که پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک گیاه زینتی سوخوار جدید دارند به شرح زیر می باشد:
گلایول اسبک: نام علمی این گونه Gladiolus segetum است و ارتفاع آن 40 تا 90 سانتی متر می باشد و جزء بلندترین گلایول های بومی ایران محسوب می شود. در این گونه گل ها به طول 4 تا 5 سانتی متر و به رنگ صورتی پر رنگ هستند و در یک سنبله دو طرفه قرار گرفته اند، در حالی که در اکثر گونه های این جنس گل ها فقط به یک سمت متمایل هستند. این گونه پراکنش زیادی در ایران داشته ولی بیشتر در جنوب و غرب ایران یافت می شود و معمولا به صورت علف هرز در مزارع می روید. گلدهی این گونه اسفندماه تا اردیبهشت ماه می باشد.

گلایول ایرانی: نام علمی این گونه Gladiolus persicus بوده در مقایسه با گونه قبل گیاه کوچکتری می باشد(30 تا 50 سانتی متر)، دارایگل های ارغوانی بنفش تیره ای به طول 3 سانتی متر بوده که در یک سنبله دو سویه قرار گرفته اند. این گونه تنها در دامنه های خشک استان فارس می روید. گلدهی این گونه فروردین ماه تا اردیبهشت ماه است.

گلایول سیاه: این گونه با نام علمی Gladiolus atroviolaceus دارای گلهایی به طول 3 تا 4 سانتی متر و رنگ بنفش تیره بوده و و ارتفاع آن 40 تا 70 سانتی متر می باشد. گل ها تماما به یک سمت سنبله متمایل شده و برگ ها در فواصل بین رگبرگ ها از پرزهای بسیار کوتاه پوشیده شده اند. این گیاه در بیشتر نقاط ایران و به ویژه در گندم زارها مشاهده می شود. گلدهی این گونه از فروردین تا اردیبهشت ماه می باشد.
کاربردهای گلایول های بومی ایران: با توجه به تنوع گلایول های بومی ایران از نظر ارتفاع، رنگ گل، زمان گلدهی و .. می توان از این گونه های ارزشمند به عنوان گل شاخه بریده، گیاه باغچه ای و در باغ های صخره ای استفاده کرد.

چالش های پیش روی گلایول های بومی ایران: رویشگاه های اغلب گلایول های بومی ایران به گندم زارها محدود شده است و با توجه به استفاده از کود ها و سموم شیمیایی و همچنین عملیات های کشاورزی، جمعیت این گونه کاسته شده و وضعیت نگران کننده ای ایجاد نموده است.
نتیجه گیری: متاسفانه در بین سوخوارهای بومی ایران گلایول های وحشی کمتر شناخته شده اند. از ویژگی های ارزشمند این گیاهان از جمله عطر ملایم و رنگ زیبای گل به ویژه در گلایول اسبک در پروژه های اصلاحی می توان استفاده نمود. از جمله موضوعات پیشنهادی جهت انجام طرح های تحقیقاتی در راستای اهلی سازی این گونه ها می توان به بررسی تنوع ژنتیکی، مطالعات رویشگاهی و بررسی مراحل فنولوژیکی، تکثیر و استقرار آن ها اشاره کرد.